İlerleyen yaşla, omurlar arasındaki diskler süngerimsi yapılarını kaybederek daha az su içermeye başlar. Bu olay disk yüksekliğinin azalmasına ve sertleşen diskin spinal (omurilik) kanalına doğru bombeleşmesine sebep olur. Omurilik bacaklara duyu ve kuvvet veren sinirleri taşır. Artrit (kıkırdak dokunun yok olması) sebebiyle omurgadaki faset eklemlerinin kemik ve bağları kalınlaşır spinal kanala baskı yapar. Bu değişiklikler lomber spinal kanalın daralmasına sebep olur ve bu duruma lomber dar kanal (spinal stenoz) denir.
Lomber dar kanal bir bahçe hortumunun, içinde zamanla kireç birikmesine benzetilebilir. (Şekil-1) Kireç, hortumun çapını zamanla nasıl daraltırsa, dar kanal da benzer şekilde spinal kanalın çapını daraltır.
Lomber (bel) omurgası, omur adı verilen bir dizi birbiri ile bağlantılı kemikten meydana gelir. Kemikler, içinden omuriliğin geçtiği omurlar arasında seyreden spinal kanalı çevreler. Spinal kanalın sınırlarını oluşturan diğer yapılar ise omurların arasındaki intervertebral diskler, faset eklemleri ve bağ dokularıdır.
Lomber dar kanalın belirtileri nelerdir?
Lomber dar kanal kişide her zaman şikayetlere neden olmayabilir. Ancak sırtta ağrı veya his kaybı; bacaklarda ağrı, kramp, uyuşma kuvvetsizlik; idrar kaçırma gibi şikayetler de yaşanabilir. Uzun süre oturma veya ayakta kalma nedeniyle şikayetler fazlalaşabilir. Mevcut şikayetler gelip gidebilir ve zaman içinde değişen şiddetlerle devam edebilir. Öne eğilmek ya da oturmak spinal kanal çapını artıracağından ağrının azalmasını veya tamamen kaybolmasını sağlayabilir.
Hastaların en tipik şikayetleri belli bir mesafe yürüdükten sonra bacaklarında gelişen kuvvetsizlik, his değişikleri, uyuşma-karıncalanma olması ve adeta bacakların artık adım atamayacak hale gelmesidir. Bu durumda hastalar mutlaka oturacak bir yer ararlar. Oturup, biraz öne eğilme ile bacaklara yeniden güç gelir ve yeniden yürümeye başlarlar. Ancak yine belli bir mesafe sonrası şikayetler tekrar eder ve yine oturma gereksinimi doğar.
Lomber dar kanal nasıl teşhis edilir?
Öncelikle doktorunuzun sorularına şikayetlerinizle ilgili ayrıntılı bilgi vermelisiniz. Röntgen filmleri çekilerek daralmış disk aralıkları ya da kalınlaşmış faset eklemlerine bakılabilir. Manyetik rezonans görüntüleme (MR) sayesinde son derece detaylı olarak spinal kanaldaki darlık ve omuriliğin sıkışma durumuna dair bilgi edinilebilir. Bilgisayarlı tomografi (BT) veya lomber miyelogram da aynı şekilde detaylı görüntüler elde etmek için kullanılabilir. Bu çalışmaların her biri spinal kanal darlığı ve sinir kökü basısının varlığı, yeri ve ciddiyeti ile ilgili bilgiler sağlayabilir.
Lomber dar kanal için tedavi yöntemleri nelerdir?
Doktorunuz ağrıya sebep olarak lomber dar kanal tanısını koyduktan sonra öncelikle cerrahi olmayan tedavileri deneyecektir.
Lomber dar kanalda cerrahi olmayan tedavi yöntemleri nelerdir?
Lomber dar kanalda cerrahi olmayan tedaviler arasında inflamasyonu azaltan anti-inflamatuar ilaçlar veya ağrı kesiciler sayılabilir. Esneklik, kuvvet ve kondisyonunuzun korunması ve artırılması yoluyla günlük aktivitelerinizi kolaylaştırması için fizik tedavi seçeneği de düşünülebilir. Spinal enjeksiyonlar da (epidural kortizon enjeksiyonları) önerilebilir.
Lomber dar kanalda ilaçla tedavi yöntemi
Doktorunuz tarafından rahatsızlık belirtilerini, şikayetleri azaltmak ve hareket kabiliyetinizi arttırmak için bir ya da birkaç ilaç yazılabilir. Ağrı kontrolünde kullanılan ilaçlara analjezik denir. Çoğu durumda ağrı aspirin veya asetaminofen gibi yaygın olarak kullanılan (reçetesiz satılabilen) ağrı kesicilere cevap verir.
Non-steroidal anti-inflamatuar ilaçlar (NSAID’ler) denen bazı analjezikler oluşabilecek irritasyon ve inflamasyonun kontrolü için eklenebilir. Bunlar içinde, ibuprofen, naproxen etken maddeli ve reçete ile satılan çeşitli ilaçlar vardır. Eğer doktorunuz ağrı kesici veya anti-inflamatuar ilaçlar verirse mide rahatsızlığı veya kanaması gibi yan etkilere karşı dikkatli olmanız gerekir. Reçeteli veya reçetesiz satılan ağrı kesici ve NSAID’lerin uzun süreli kullanımının doğurabileceği sorunlar açısından doktorunuz tarafından takip edilmelisiniz.
Eğer diğer analjezik veya NSAID’lerden fayda görmeyen, şiddetli ve geçmeyen ağrınız varsa doktorunuz kısa bir süre için narkotik analjezikler de (kodein gibi) reçete edebilir. Sadece önerilen miktarda ilaç kullanmalısınız. Daha yüksek bir doz almak iyileşmenizi hızlandırmayacaktır. Yüksek doz ilaç kullanımı bulantı, kabızlık, sersemlik ve dengesizlik yaratabilir ayrıca kullanımı bağımlılığı yapabilir. Tüm ilaçlar sadece tarif edildiği şekilde alınmalıdır. Doktorunuza kullandığınız her türlü ilacı (reçetesiz aldıklarınız dahil) bildirin ve size ağrı kesici ilaçlar önerdiyse, ve eğer bu ilaçları daha önce kullandıysanız sizde işe yarayıp yaramadıklarını ve oluşturdukları yan etkileri anlatın.
Anti-inflamatuar etkileri olan başka ilaçlar da mevcuttur. Kortikosteroid ilaçlar (tablet veya iğne şeklinde) bazen çok şiddetli bel ve bacak ağrısı için kuvvetli anti-inflamatuar etkileri sebebi ile reçete edilirler. NSAID’ler gibi kortikosteroidlerin de yan etkileri olabilir. Bu ilaçların faydaları ve risklerini doktorunuzla konuşmalısınız.
Selektif spinal enjeksiyonlar veya “bloklar”, çok şiddetli ağrıları rahatlatmak için kullanılabilir. Bunlar epidural boşluğa (spinal sinirler etrafındaki boşluk) veya faset eklemlerine, bu teknik konusunda eğitimli bir doktor tarafından yapılan kortikosteroid enjeksiyonlarıdır. Tedaviye alınan cevaba göre, ilk enjeksiyon ileri bir tarihte bir veya iki enjeksiyonla desteklenebilir. Bunlar genelde rehabilitasyon ve tedavi programı dahilinde yapılırlar.
Lomber dar kanal ameliyatı
Lomber dar kanal şikayeti olan insanlar genelde aktivitelerden kaçınırlar. Bu durum azalmış hareketlilik, esneklik, kuvvet ve kardiyovasküler kondisyonda da azalmaya yol açabilir. Bu durum bir fizik tedavi veya egzersiz programı ile iyileştirilebilir. Fizik tedavi ve egzersiz programı genelde gergin kasları tekrar esnek hale getirmek için yapılan esneme egzersizleri ile başlar. Esnekliğinizi koruyabilmeniz için sizden esneme egzersizlerini sık sık tekrarlamanız istenebilir.
Kondisyonu artırıp sinirlerdeki kan dolaşımını geliştirmek için kondisyon bisikletleri, yürüme bandı, yüzme gibi kardiyovasküler egzersizler programa eklenebilir. Sinirlerde artan kan akımı bazı dar kanal şikayetlerini azaltabilir. Ayrıca sırt, karın ve bacak kaslarını kuvvetlendirmeye yönelik egzersizler verilebilir.
Esneklik, kuvvet ve kondisyonunuz korunur ve artırılırsa günlük aktiviteleriniz kolaylaşacaktır. Fizyoterapistiniz veya doktorunuz size evde basit aletler kullanarak ya da bir spor merkezine giderek, hayatınıza sürekli bir egzersiz programı ekleyeceğinizi anlatabilirler.
Lomber dar kanallı bazı kişiler için evde yapılan değişiklikler ve ev güvenliği önemlidir. Çamaşır makinesi gibi ev aletlerinin daha kullanışlı yerlere alınması gerekebilir. Yatak yanında bir komodin kullanışlı olabilir. Eğer gerekli ise banyoda düşmeyi engelleyen güvenlik cihazları da önerilir. Yemek hazırlama, aktivitelerin zamanlanması ve işten tasarruf etme üzerine planlar gözden geçirilmelidir. Baston veya yürüteçler gibi gerekli görülen aletlerin hastaya tam uyması önemlidir. Bacaklarda belirgin ya da artan kuvvetsizlik, bağırsak ve mesane kontrol problemleri oluşmadıkça dar kanalın varlığı yetişkinlerde tehlikeli bir durum yaratmaz. Dolayısıyla tedavinin amacı ağrıyı azaltmak ve hastanın işlevselliğini artırmaktır.
Cerrahi olmayan tedaviler spinal kanaldaki daralmayı düzeltmezler ancak cerrahiye gerek kalmadan uzun süreli ağrı kontrolü ve artmış işlevsellik sağlarlar. Katılımcı bir rehabilitasyon programı üç ay veya daha uzun süren, gözetim altında bir tedavi gerektirir.
Lomber dar kanal için cerrahi tedavi ne zaman gereklidir?
Lomber dar kanal hastalarında ameliyat, cerrahi olmayan tedavi yöntemleriyle ağrısı ve şikayetleri dindirilemeyen, yürüme, hareket etme gibi fonksiyonları ciddi anlamda zarar gören hastalar için önerilmektedir.
Lomber dar kanal hastalarında ameliyatla tedavi ayrıca ilerleyen bacak kuvvetsizliği ya da mesane ve bağırsak kontrol problemleri olan kişilere de uygulanmaktadır. Aynı zamanda yürüme mesafesi iyiden iyiye kısalan, yaşam kalitesi düşen hastalarda cerrahi tedavi iyi bir seçenek olarak düşünülebilir. Ameliyat sonrası günlük hayata geçiş sürecinin daha rahat olabilmesi için rehabilitasyon desteği de alınmalıdır.
Lomber dar kanalda spinal füzyon tedavisi
Dar kanal olgularında bazen omurlar birbiri üstünden kaymış (spondilolistezis) olabilir. Bazı durumlarda ise belde skolyoz (yana eğrilik) gelişmiş olabilir. Bu durumda omurlar arasında anormal hareketler (instabilite) görülebilir. Bu gibi vakalarda dekompresyon cerrahisine ek olarak ilgili omurların tespiti için spinal füzyon cerrahisi de yapılabilir. Füzyon ile tespit edilecek ilgili omurların arasına kemik parçaları, kemik benzeri maddeler veya metal aletler (enstrümentasyon) yerleştirilerek yapılabilir. (şekil-2)
Füzyon önden veya arkadan yaklaşımla ya da her iki yaklaşım birlikte kullanılarak yapılabilir. Füzyon ameliyatında yaklaşım (ön/arka) tercihi kemik çıkıntıların çıkarılması ihtiyacı, çıkıntıların yeri, hastalar arasındaki anatomik farklılıklar, instabilitenin derecesi gibi pek çok teknik faktör tarafından belirlenir.
Lomber dar kanal hastalarının çoğunda ameliyattan sonra ağrılar azalmakta ve ameliyattan 6 ile 9 ay sonra tüm aktivitelerinde belirgin düzelme ve artış görülmektedir. Günlük aktivitelere ve normal bir yaşama dönülebilmesi için genellikle ameliyat sonrası bir rehabilitasyon programına başlanır.
